Nükleotit asitler, nükleik asitlerin yapı birimleridir. Bir fosfat ve beş karbonlu bir şeker ile bir azotlu organik bazdan meydana gelen, çeşitli biyokimyasal süreçlerde bulunan nükleik asitlerin en küçük parçalarıdır. Nükleotitlerin baz bölümü olan nükleobazlar pirimidin ve pürinler olarak ayrılmaktadır. Timin, urasil ve sitozin pirimidin, guanin ve adenin ise pürindir.
Nükleotitlerin pentoz bölümü riboz ya da deoksiribozdur. Şeker bölümü deoksiriboz nükleotidin başına deoksi olarak eklenir. Nükleozit bölümüne de 1-2 ya da 3 fosfat grubu eklenir. Bunlar nükleotit mono fosfat, dio fosfat ile tri fosfat olarak tanımlanır. Nükleik asitler dışında flavin mononükleotit, koenzim A, nikotinamid adenin dinükleotid fosfat, adenozin trisfosfat gibi koenzimlerde nükleotittir. Bunlar hücre metabolizması ile sinyallerin iletiminde önemli roller üstlenmiştir.
Nükleik asitler canlılarda temel olayları yöneten, kalıtsal devamlılık sağlayan moleküllerdir. Canlı olan her mekanizmada nükleik asit bulunmaktadır. Bu virüslerde bile bulunur. İlk defa akyuvar hücreleri ve sperm hücresi çekirdeklerinde bulunmuştur.
Nükleik asitlerin temel yapı taşları
Bu asitler DNA ve RNA olarak iki türdedir. DNA ve RNA makro moleküllerden oluşmuş ve nükleotit denilen birimlerden meydana gelir. Bir nükleotidde baz, şeker ve fosfat molekülü bulunur. Nükleotitler en yaygın olarak nükleik asitlerin bünyesinde görülür.
Bazlar: Bunlar hidrojeni karbon, azot ve oksijen atomlarından oluşur.
Nükleotitlerin yapısında pirimidin ve pürin adlı bazlar vardır. Pürinler adenin ve guanin adındaki çift halkalı bazlardır. Pirimidinler ise sitozin, urasil, timin adlı tek halkalı bazlardır. DNA ve RNA yapısında timin ve urasil ayırt edici, sitozin, guanin ve adenin ortak bazlardır.
Şekerler: Nükleotitlerin yapısına beş karbonlu şekerler katılır. Riboz ve deoksiriboz olarak tanımlanan şekerler, birbirinden ribozun bir oksijen fazla olmasıyla ayrılır. DNA nükleotitleri deoksiriboz şekeri taşırken, RNA nükleotitleri riboz şekeri taşır.
Fosfat grubu: Nükleotitlerin yapısındaki üçüncü molekül ise fosforik asittir. Bu kompleks moleküllerin yapısında olduğunda fosfat olarak adlandırılır.
Şeker, baz ve fosfatlar birleşerek nükleotidler oluştuğunda su molekülleri meydana gelmektedir. Bu nükleotid sentezi bir dehidrasyon reaksiyonu olarak gerçekleşir. Nükleotidler yapısında bulunan baza göre adlandırılır. Eğer adenin bazı varsa adenin nükleotidi, guanin bazı olduğunda guanin nükleotidi olarak tanımlanır. DNA yapısına katılacak olan bir adenin nükleotidi fosfat grubundan, deoksiriboz şekeri ve adenin bazından meydana gelir. Serbest nükleotidler ise arasında fosfo diester bağı yani şeker fosfat bağıyla nükleik asit zinciri meydana getirir. Bunlar enzimlerin denetiminde ve enerji harcamayla gerçekleşir.
